Następnego dnia pożegnaliśmy się z noclegiem:
Tego dnia mieliśmy jeden cel: Cmentarz Łyczakowski i Orląt Lwowskich. Potem wracaliśmy do Warszawy.
Za głównym wejściem na Cmentarz Łyczakowski znajduje się plac, z którego rozchodzą się ścieżki:
Przy wejściu znajduje się punkt wifi i WC. Pełna kultura. Zestaw zresztą rzadko spotykany przy cmentarzach odwiedzanych przez turystów. Niezależnie więc czy zrobiła to strona polska czy ukraińska - szacun.
Wejście jest płatne. 50 hrywien osoba dorosła, 30 - dzieci i młodzież.
Postanowiliśmy obejść cmentarz, więc poszliśmy skrajnym chodnikiem. Pierwsze pomniki:
Seweryn Goszczyński, pisarz. Wsławił się jednak tym, że po jego ataku personalnym na Fredrę, ten przez kilkanaście lat zamilkł i nic nie tworzył.
Gabriela Zapolska, która miałaby dziś znów o czym pisać.
Władysław Bełza, twórca m.in. wiersza "Kto ty jesteś, Polak mały".
Weszliśmy na placyk wokół którego były trochę nowsze pomniki.
Antoni Durski - twórca czegoś takiego jak gimnastyka szkolna. Naczelnik Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Pomnik powstał dzięki składkom polskich towarzystw sokolich.
I pomnik Konstantego Juliana Ordona. Tak, tego od Reduty Ordona. Pokręcone losy jego, reduty i wiersza Mickiewicza z punktu widzenia przewodnika warszawskiego interesują mnie ogromnie:
Maria Konopnicka, a obok niej Stefan Banach:
Naprzeciwko grobowiec Gorgolewskich, w tym Zygmunta - twórcy Opery Lwowskiej.
Kończy się chodnik, zaczyna ścieżka pod górę.
Ten pomnik mnie zaintrygował, bo koło niego stały dwa inne z tą samą datą śmierci. Poszukałem i rzeczywiście: są to ofiary katastrofy lotniczej nad Złoczowem:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Katastrofa_lotnicza_nad_Z%C5%82oczowem
Stosunkowo świeży grób osoby bardzo ważnej dla Cmentarza Łyczakowskiego. Eugeniusz Cydzik był nie tylko żołnierzem AK. Był jednym z inicjatorów odbudowy cmentarza. W latach 80-tych był prezesem Towarzystwa Opieki na Grobami Wojskowymi.
Cmentarz Łyczakowski jest położony na wzgórzu. Stwarza to niesamowity klimat.
Nowsze:
I ponownie klimaciki:
Ciekawe rzeźby:
Obeszliśmy połowę cmentarza i jesteśmy nad Cmentarzem Orląt Lwowskich:
Najpierw zeszliśmy do położonego obok niego cmentarza żołnierzy ukraińskich:
Leżą tu także ofiary najnowszej napaści Rosji na Ukrainę.
Wchodzimy na Cmentarz Orląt Lwowskich.
Co to za cmentarz, nie muszę chyba pisać, ale w sumie wspomnę. De facto to Cmentarz Obrońców Lwowa, a nazywany jest "Orląt Lwowskich", ponieważ większość pochowanych to młodzież szkolna i inteligencja. Przed wojną (a i teraz również) był uważany przez Polaków za tzw. miejsce święte.
Są tu pochowani głównie ci, co brali udział w wojnie polsko-ukraińskiej 1918. Są tu jeszcze uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej 1920, ale to ta pierwsza grupa jest powodem kontrowersji wokół tego cmentarza. Nic nie jest czarno-białe. Każda strona ma swoje racje.
Oczywiście pełne potępienie tego, co po II wojnie sowieci zrobili z Cmentarzem Orląt Lwowskich - zdewastowano go, a w 1971 spychaczami rozwalono resztę. Ostał się tylko Pomnik Chwały, tak był solidnie zbudowany. Przez część wschodnią cmentarza przeprowadzono ulicę Banacha. W 1989 nieoficjalnie pozwolono polskiej stronie go odbudować, co zostało wstrzymane w 1995 do czasu uchwalenia przez Radę Miasta ostatecznego kształtu, co stało się w 2001. W 2005 dokonano uroczystego otwarcia. Jest jeszcze kilka spraw nierozstrzygniętych. M.in. kwestia lwów przed pomnikiem chwały. Dla Ukraińców są symbolem polskiej dominacji, zwłaszcza napis na tarczach: „Zawsze wierny” i „Tobie Polsko”. W rezultacie lwy powróciły na cmentarz, ale cały czas są zasłonięte.
Wracając do zwiedzania. Ludwik Rydygier, znany chirurg.
Maria Dulębianka. Słynna malarka i działaczka emancypacyjna, prywatnie partnerka Marii Konopnickiej. Po śmierci pierwotnie pochowana w tym samym grobowcu co Konopnicka, ale po wielu protestach przeniesiono jej grób tutaj.
Kaplica.
Widok na cmentarz sprzed kaplicy.
Wracamy do wyjścia.
Izaak Mikołaj Isakowicz, arcybiskup ormiański Lwowa. Jest przodkiem księdza Isakowicza-Zalewskiego.
Tuż obok spoczywa inny arcybiskup ormiański - Samuel Cyryl Stefanowicz.
Antoni Piórecki, żołnierz Kościuszki, przeżył lat 106...
Iwan Franko, dla Ukraińców znaczy tyle co dla nas Mickiewicz.
I na koniec grobowiec rodziny Baczewskich.
Zanim udaliśmy się na lotnisko, wróciliśmy jeszcze do centrum coś zjeść. Właśnie wtedy, w jednym z ostatnich spojrzeń na Lwów udało mi się uchwycić coś nowoczesnego. Nietuzinkowa elewacja z perforowanego metalu na Placu Petruszewycza.
Jeszcze ostatni spacer. Ulica Zielona:
Ulica Hruszewskiego i Kościół św. Mikołaja:
I lotnisko.
Podsumowanie tej eskapady.
Co mogliśmy jeszcze zwiedzić, a czego nie zwiedziliśmy?
Podzamcze z pomnikiem ofiar lwowskiego getta przy prospekcie W. Czornowoła, nieopodal ul. Dolińskiego (z tablicą ufundowaną przez Michników).
Kopiec Unii Lubelskiej.
Cmentarz Janowski (mniej znany od Łyczakowskiego, a równie ważny).
Ogród Botaniczny między Cmentarzem Łyczakowskim a Parkiem Pohulanka.
Skansen Szewczenkowy Gaj.
Jakieś blokowisko.
Jakie ogólne wrażenie? Lwów ma to coś. Nie wiem jak to określić. Może tak, że to jest żywe miasto. To nie jest skansen, Stare Miasto tylko i wyłącznie podporządkowane turystom. Żyje życiem codziennym. Po drugie - lubię stare miasta nieregularne. Nie z siatką ulic wykreśloną linijką, a skomplikowanym układem, gdzie można i się zgubić, i jednocześnie coś nowego znaleźć.
Jest taki test. Trzeba wymienić spontanicznie jeden-dwa widoki, z którym ci się kojarzy zwiedzone przez ciebie miasto. Te miasta, które już zwiedziłem i opisałem. Londyn - Sky Garden i widok z niego oraz Battersea. Bergamo - Piazza Vecchia i widoki z górnych poziomów na miasto. Mediolan - dach katedry Duomo i Bosco Verticale. Monza - tor i samo dojście do niego w parku. Lecco - widok z Alp i jezioro Como. Ateny - ogrom Akropolu i maska Agamemnona. Pireus - kolor wody i centrum Stavrosa-Niarchosa. Bazylea - Messebasel i Kunstmuseum. Lucerna - Lew Lucerny i centrum LCC nad jeziorem. Zurych - Grossmünster i Bahnhofstrasse.
Lwów będzie mi się kojarzył z Cmentarzem Łyczakowskim oraz ulicą Ormiańską i katedrą z tym niesamowitym freskiem pochodu duchów. To jest ten klimat, który wciąga.
Czy coś mnie we Lwowie zaskoczyło? Kilka spraw. Zaskoczyło mnie też to, że nadal jest to kraj gotówki. Tam nie ma rachunków, pokwitowań, faktur. To znaczy restauracje czy bary z tego wyłączamy - tam wszystko jest tak, jak powinno być. Chodzi mi o różne bilety, opłaty itp. Niby człowiek wiedział, ale się łudził. Zdziwiło, że turystów jednak nie było wielu. Owszem, pandemia, ale mimo wszystko spodziewałem się ich więcej jak na takie turystycznie eksplorowane miejsce. Reszta to kwestia rozprawy z pewnymi mitami na temat Ukrainy.
Po pierwsze nie widziałem w ogóle różnicy między wyglądem Polaków a Ukraińców. "Bo na Ukrainie bieda". Oczywiście, jest biedniej niż w Polsce, ale ludzie ubierają się tak samo. Owszem, jest dużo targów starzyzną i produktami rolnymi (butelkę od mleka w Polsce widziałem 30 lat temu), ale w Polsce też. Mam świadomość, że Lwów to miasto i do tego blisko Polski, ale mimo wszystko różnic nie widziałem.
Po drugie - będzie bród, smród i ubóstwo. No nie za bardzo. Owszem, tak jak napisałem na początku, widać, że jeszcze przed nimi zajęcie się przestrzenią publiczną, szczególnie tą poza szlakami turystycznymi (choć szereg kubłów ze śmieciami obok pomnika Mickiewicza i jednego z najważniejszych placów Lwowa było znaczące). Poziom (nie)uporządkowania przestrzeni publicznej porównałbym do Grecji i Aten. Powiedziałbym wręcz, że we Lwowie, w odróżnieniu od Aten, przynajmniej widziałem ludzi, którzy się starali uprzątnąć śmietniki czy posprzątać ulice. Czytałem też, że z wodą w kranie na Ukrainie jest cienko, w sensie, że nie nadaje się do picia nawet po przegotowaniu. Musiało się w tej mierze polepszyć w ostatnich latach.
Po trzecie - wszyscy, a przynajmniej znakomita większość Ukraińców, mówią po polsku. No nie za bardzo. Owszem, obsługa Cmentarza Łyczakowskiego mówiła płynnie po polsku, ale to zrozumiałe. Jednak najczęściej widzieliśmy kiwanie przecząco głową na pytanie "Polski? English?".
Po czwarte - ceny będą baaaardzo niskie. Owszem, ceny biletów są niskie, ale w sklepach już niekoniecznie. Wręcz czasami są wyższe od polskich (nawet w sklepach spożywczych, jeśli się kupuje coś lepszego niż zwykły ser).
Czy coś mnie we Lwowie rozczarowało? W zasadzie nie. Zachwyciło? Tak. Tak jak pisałem - to nieuchwytne coś, co zachęca do powrotu. Zachwycił mnie ten ogrom zabytków architektury. Lwów nie ma się czego przed światem wstydzić. Wręcz przeciwnie - wypucować całe śródmieście, a nie tylko główne ulice, wyrównać chodniki i oddać je pieszym choć po części i reklamować się na Zachodzie. |
